Gaur eta bihar, apirilak 7 eta 8, “Gizarte zerbitzuek gizartearen arrisku berriei eman beharreko erantzuna” izenburuko jardunaldiak eginen dira Nafarroako Unibertsitate Publikoan. Unibertsitateko, erakundeetako eta hirugarren sektoreko hogeita hamar bat espezialista bilduko dira, Espainiako gizarte-zerbitzuen sistemak demografia-, gizarte-, familia- eta produkzio-aldaketen aurrean dituen erronkei buruz modu kolektiboan hausnartzeko. Hamaika autonomia-erkidegotako 400 lagunek parte hartuko dute jardunaldietan modu presentzialean eta “online”, eta programaren barruan daude hainbat gairi buruzko analisi-mahaiak, hala nola zerbitzuen integrazioa, lehen mailako arreta, gizarte-berrikuntza, lurralde-gobernantza edo esku-hartze sozialaren dimentsio komunitarioa.
Jardunaldiei hasiera emateko ekitaldia Ramón Gonzalo errektorearekin (eskuinean) eta Miguel Laparra ikertzailearekin.
Ekitaldia gaur goizean inauguratu dute Ramón Gonzalo NUPeko errektoreak eta Patricia Bezunartea Barriok Gizarte Eskubideen, Kontsumoaren eta 2030 Agendaren Ministerioko Familia Aniztasunaren eta Gizarte Zerbitzuen zuzendari nagusiak, eta jardunaldiaren abiapuntuko ideia da gizarte-zerbitzuak gero eta esanguratsuagoak direla Ongizate Estatuan, bai beren dimentsioengatik, bai programen sentsibilitate bereziagatik: haurren eta familiaren babesa, desgaitasunen arreta edo mendekotasun egoerak eguneroko bizitzako jarduerak garatzeko, gizarteratzeko programak edo izaera asistentzialeko babes ekonomikoa. Horri gehitu behar zaio gero eta garrantzi handiagoa dutela erronka berriei erantzuteko orduan, hala nola kontziliazioa, etorkinen harrera eta integrazioa, edo genero-indarkeriaren biktimei laguntzea.
Miguel Laparra (eskuinean) (NUP) eta Pablo de la Rosa (Valladolideko Unibertsitatea), jardunaldietan.
Gizarte zerbitzuen erronkak
“Funtzio horiekin, gizarte-zerbitzuek egiturazko hainbat erronkari egin behar diete aurre, hala nola biztanleriaren zahartzea, familia-ereduen eraldaketa, migrazio-prozesuen areagotzea, produkzio-ereduaren aldaketa eta gizarte-bazterketaren dinamikak..., horiek presio handia egiten baitiote gizarte-babeseko sistema horri, ongizatearen estatuko eremu tenkatuenetako bat baita”, adierazi du jardunaldiak antolatu dituen ALTER ikerketa-taldeko arduradun Miguel Laparra Navarrok.
Arrosadiko campusean egiten ari diren jardunaldietako parte-hartzaileak.
Erronka horien aurrean, gizarte-zerbitzuek “nabarmen indartu dituzte beren baliabideak azken hamarkadetan”. “2022an 606.580 pertsona zeuden Gizarte Segurantzan afiliatuta jarduera horietan, enpleguaren % 3 gutxi gorabehera. 80ko hamarkadaren hasieran, autonomia-erkidegoetara transferentziak egin aurretik, BPGaren % 0,1 baino ez ziren, eta 2009an % 1,9. Gizarte-zerbitzuei ongi etorri zitzaien deszentralizazioa — adierazi du Miguel Laparra NUPeko I-COMMUNITAS Institutuko ikertzaileak—. Hala ere, programa horiek ez dira gehiago lehentasunezkoak, eta orain BPGaren % 1,6 baino ez dira, ELGAren datuen arabera. Izan ere, ELGAk ‘espezietan’ egindako zerbitzuen gastua kontabilizatzen du, prestazio ekonomikorik gabe. Oro har, Ogasun Ministerioaren datuen arabera, 2022rako, autonomia erkidegoetako eta toki erakundeetako gizarte zerbitzuek 25.000 milioiko gastua zuten, BPGaren % 1,75. Gizarteak eta arduradun politikoek jakin behar dute, baliabideak nabarmen indartu gabe, gizarte-zerbitzuek ezin izanen dituztela beren gain hartu gizarteak egiten dizkien enkarguak”.
Egin beharreko erreformak
Hala ere, aditu horren ustez, “erantzun inkremental hutsa ez da nahikoa izanen gizarte-zerbitzuek aldaketa-prozesu sakon bati aurre egiten ez badiote”. “Erreforma-agenda bat behar da, honako hauek jasoko dituena: erregulazioa eta gobernantza, antolaketa-ereduak, eskariaren arreta eta segmentazioa, edo sailen arteko lankidetzarako edo hirugarren sektorearekiko lankidetzarako mekanismoak”, adierazi du.
Hala, gizarte-zerbitzuen erreformak inbertsio sozialaren paradigma aplikatzea ekarriko luke, zeinak pertsonen gaitasunak indartzean oinarritutako ongizate-estatuaren eredua planteatzen baitu. Testuinguru horretan, “gizarte-zerbitzuak ez dira mugatu behar berregokitze-funtzioetara, baizik eta giza kapitalean egindako inbertsio gisa ulertu behar dira, eraldatzeko eta emantzipatzeko gaitasunarekin”, adierazi du Víctor Sánchez-Salmerón ALTER taldeko ikertzaile eta jardunaldietako hizlariak. “Ikuspegi horrek programen prebentzio-balioa ere nabarmentzen du, eta programek laguntzen dute geroago edo konpontzeko egindako esku-hartzeen ondoriozko kostu handienak murrizten laguntzen baitute. Gainera, haurrak garatzeko ingurune egokiak sortzea etorkizuneko inbertsio bat da. Azkenik, mendekotasun egoeran daudenen zaintzaren eta arretaren esparruan enplegu nitxo berriak sortzea ahalbidetzen du. Gizarte-inbertsioari lotutako erreformak etorkizun handiko erreformak dira gizarte-zerbitzu aurreratuagoa eta kalitate handiagoa dutenentzat, eta, beraz, horiek bultzatzeak lehentasuna izan beharko luke”, gogoeta egin du Sanchez-Salmeronek.
Ildo beretik, Sandra Siria Mendaza ALTER taldeko ikertzaileak, jardunaldietan egin duen hitzaldian, gizarte-berrikuntzaren bidez gizarte-zerbitzuen sistema berbideratu beharra planteatu du. Gizarte-berrikuntzaren barruan daude “egungo erronka soziodemografiko eta politikoetatik eratorritako gizarte-beharrei erantzuten dieten ekintza guztiak, pertsonen bizi kalitatea eta gizarte osoaren ongizatea hobetzea dakartenak”. Estatu osoan gertatzen ari diren gizarte-zerbitzuetako ildo eta ekimen berritzaile batzuk azaldu ondoren, Siriak ondorioztatu du gizarte-berrikuntzaren azken helburua lortzeko, hau da, “gizarte-zerbitzuen sistemaren egiturazko eraldaketa” lortzeko, beharrezkoa dela “administrazio publikoek, lehenik eta behin, berrikuntza-prozesuen aldeko giroa sortzearen eta, ondoren, sistemaren egiturazko eraldaketarako eskala egoki batera eramateko baldintzak sortzearen alde egitea”.
Saioetan, autonomia-esparruan garatzen ari diren erreforma-estrategiak landu dira, bai eta eredu integratuago, eraginkorrago eta jasangarriagoetarantz aurrera egiteko aukerak ere.
Nafarroako egoera
Zehazki, prebentzio-programak eta arreta-eredu komunitarioagoak sustatzeak, adibidez, lehen mailako arretako baliabideak asko indartzea eskatzen du, bai publikoak, bai gizarte-ekimenekoak, eta autonomia-erkidegoak baliabide horiek lantzen ari dira “erritmo eta intentsitate desberdinekin”. “Nafarroak sistemaren garapen orokor handia du — 16,1 enplegatu 1.000 biztanleko —, eta horrek laugarren autonomia-erkidego gisa kokatzen du kapitulu honetan, baina lehentasun txikiagoa eman dio lehen mailako arretari. Egoitza ez diren zerbitzuetako 7,2 langile ditu 1.000 biztanleko, eta, beraz, tarteko posizioan dago, 0,9 enplegatu/1.000 biztanleko hazkundea izan baitu 2019tik, eta Estatuan, berriz, 2,5 enplegatu/1.000 biztanleko”, nabarmendu du Laparra irakasleak.
Bihar, asteartea, jardunaldien bigarren egunean, sakon eta espezifikoki aztertuko dute Nafarroako gizarte-zerbitzuen egoera.
Saioetako parte-hartzaileak
Jardunaldietan zenbait unibertsitatetako ikertzaileen ponentziak dituzte, hala nola Bartzelonako Unibertsitatea, Deustuko Unibertsitatea, Balear Uharteetako Unibertsitatea, Jaume I Unibertsitatea, Pablo de Olavide Unibertsitatea, Valentziako Unibertsitatea, Valladolideko Unibertsitatea eta NUP. Orobat erakundeetako eta hirugarren sektoreko ordezkariekin eztabaidatzeko bi mahai izanen dituzte. Lehenengoa estatu mailakoa da, eta Gizarte Eskubideen, Kontsumoaren eta 2030 Agendaren Ministerioko, Gizarte Zerbitzuetako Zuzendari eta Kudeatzaileen Elkarteko eta Espainiako Caritaseko ordezkariek parte hartuko dute arratsaldean. Bigarrena Nafarroan dago zentratuta, eta Nafarroako Gobernuko, Iruñeko Udaleko, Pobreziaren eta Gizarte Bazterkeriaren Kontrako Nafarroako Sareko, CERMINeko (Desgaitasuna duten Pertsonen Ordezkarien Nafarroako Batzordea), Gurutze Gorriko, Caritaseko eta Nafarroako Gizarte Laneko Elkargoko ordezkariek parte hartuko dute bihar, beste erakunde batzuen artean.
Jardunaldiei amaiera emanen diete María Carmen Maeztu Villafranca Nafarroako Gobernuko Eskubide Sozialetako, Ekonomia Sozialeko eta Enpleguko Departamentuko kontseilariak eta Begoña Pérez Eransus NUPeko Unibertsitate Proiekzioko, Kulturako eta Dibulgazioko errektoreordeak, eta INVESSOC ikerketa-proiektuaren barruan daude (Gizarte zerbitzuek arrisku berriei ematen dieten erantzuna Gizarte Inbertsioaren paradigmatik). Zientziaren, Berrikuntzaren eta Unibertsitateen Ministerioaren Ikerketarako Agentzia Nazionalak finantzatu du proiektua, eta Miguel Laparra da ikertzaile nagusia.