Jesús Arellano, NUPen.

Tesiaren egileak azaltzen duen bezala, errealitate areagotuak (EA) elementu birtualekin (grafikoak, errotuluak, soinuak, 3D irudiak...) konbinatutako agertoki fisiko ukigarri bat hautematea ahalbidetzen du, eta berehala errealitate misto bat sortzen du, zeinera sartzen baita gailu mugikor bat (telefonoa edo tableta) gainjartzean. Hala, errealitatearen ikuspegi “areagotua” eskaintzen da, eta proposamen horrek, errealitate birtuala bezalako beste esperientzia digital batzuek ez bezala, ez du erabiltzailea mundu errealetik bakartzen, baizik eta mundu errealarekin duen harremana izaten jarrai dezan uzten dio eta osatu egiten du. “Eremu editorialean, baliabide horrek aukera ematen du orrialdeei baliabide elektronikoak gainjartzeko, liburuaren ezaugarri sentsorialei eta haren formatu tradizional errotuari uko egin gabe”, gaineratu du tesiaren egileak.

EAk argitaletxeen eremuan duen erabileran sakontzen du Villar Arellanoren tesiak hiru ikuspegi osagarritatik: haur irakurleengan duen eraginaren ikerketa, Espainian argitaratutako lanen panoramaren azterketa eta tartean dauden argitaletxeek fenomeno horri buruz egindako balorazioa.

EAk haurrentzako liburuetan izan duen erabilerari buruzko aurretiazko ikerketa

Tesiaren lehen zatiak EAren teknologiak irakurketa-esperientzian duen eraginari buruzko aurretiazko ikerketak berraztertzen ditu.  “Emaitzek baieztatzen dute nazioarteko ikerketa akademikoan gero eta interes handiagoa dagoela fenomeno horrekiko, lan kopurua etengabe hazten ari baita Taiwaneko eta Espainiako unibertsitateek lidergo berezia dutela. Gure herrialdeko ikerketek ikuspegi didaktikoa dute, eta teknologia hori etorkizuneko irakasleak prestatzeko tresnatzat hartzen dute; Taiwaneko ikasketek, berriz, hezkuntzako lehen etapetara bideratuta baitaude, familien bitartekari-lana azpimarratzen dute, teknologiaren aurrean duten jarrera eta erabiltzaile gisa duten esperientzia”, adierazi du ikerketaren egileak.

EAk haurrentzako liburuetan duen erabilerari buruzko aurkikuntzei dagokienez, onura aipagarrienak dira interesa handitzea, motibazioa eta irakurketaren gozamena; orobat aipatzen dira lanen adierazpen-baliabideak zabaltzearen ondoriozko abantailak kontaketaren arloan; eta baita kognitiboak ere, hala nola hainbat trebetasun garatzea edo irakurketaren ulermena hobetzea.   Ondorio negatiboen artean aipatzen da gehiegizko elementu interaktiboak daudenean kontzentrazioa jaisten dela eta kontsumo digitalaren denbora handitzen dela. Tesian aipatzen diren beste eragozpen batzuk teknologikoak dira, hala nola aplikazioen diseinu-akatsak, efektu digitalak aktibatzeko akats teknikoak eta aplikazioen eguneraketan dauden arazoak.

Haurrentzako eta gazteentzako eskaintza editorialaren ezaugarritzea

Aipatutako alderdi positiboak kontuan hartuta eta balizko arriskuak minimizatzeko asmoz, tesiaren bigarren zatian Espainiako merkatuan eskuragarri dauden eta EA duten fikziozko liburuak aztertu dira. Horrela, geruza digitalak testu idatziari eman diezaiokeen lengoaien aniztasunarekin batera (ozen irakurtzea, irudiak mugimenduan, musika, soinu-efektuak, etab.), sustatzen duten interakzio mota aztertu da bereziki.

Alde horretatik, egileak ikusi du EAren erabilerak, pantailaren bidez irakurlearen ekintzak eragitean, lanarekiko interesa eta parte-hartzea sustatzen dituela, eta, batzuetan esku-hartze horrek aurrez diseinatutako aukeren artean bakarrik hautatzeko aukera ematen badu ere, irakurketa-esperientzia aberastea lortzen duela, batez ere erabilitako baliabideek paperean inprimatutako edukiaz harago esanahia eta sakontasuna gehitzen dutenean (pertsonaiak definitzean, girotzean edo traman ekintzak txertatzean).

Funts editorialaren azterketari esker egiaztatu da beheranzko joera izan dela argitalpenen erritmoan 2017tik, eta liburu asko eta EAren efektuak aktibatzen dituzten aplikazioetako batzuk deskatalogatu egin direla pixkanaka. “Egoera hori konpentsatu egiten da, neurri batean, lan horiek autonomia-erkidego guztietako liburutegi-bildumetan eskuragarri egotearekin, eskuragarritasun mugatua duen alternatiba bat, aplikazioak zaharkituta daudelako eta apustu editoriala bertan behera utzi delako”, adierazi du Villar Arellanok.

Fenomeno editorialaren balorazioa

“Fenomenoaren itxurazko okertze hori kontuan hartuta, bereziki garrantzitsua zen arrazoi editorialak ezagutzea”, azaldu du tesiaren egileak. Hala, arduradunei elkarrizketa egin ondoren, atzerakada komertzial horretan eragina izan duten hainbat faktore identifikatu dira ikerketan: aplikazioak etengabe eguneratzeko eskakizuna, efektu digitalen ikusgarritasun eskasa, zigilu handien lehia, bideojokoaren merkatuaren nagusitasuna edo haurrak pantailetara sartzea gaizki ikusia dagoela, besteak beste.

Egileak merkatuko zikloak ere aipatzen ditu, ohikoa baita itxaropen handiak sortzen dituen berrikuntza indartsu bat iritsi ondoren desengainuzko aldi bat gertatzea. “Horrek guztiak presio eta ziurgabetasun multzo bat eratzen du, eta litekeena da horrek irakurketa-berrikuntzaren bilakaera positiboa zaildu izana”, ondorioztatu du.

Etorkizuneko aukerak

Egindako ikerketak gainbehera doan merkatu editorial bat erakusten badu ere, Villar Arellanoren tesiak agerian jartzen du EAren teknologiak duen ahalmen handia irakurketa sustatzeko. “Lan aberastu horiek zubi-lana egin dezakete liburu tradizionalaren eta irakurketa elektronikoko forma berrien artean, liburuari objektu fisikoa den aldetik uko egin gabe abantaila digitalen onurak izatea ahalbidetzen duen tarteko bide bat”, azaldu du.

Ikertzaileak azaldu duenez, aukera horiek baliatzeko, ezinbestekoa da kontuan izatea garapen produktibo berriak, material hibrido horien erabilera ustiatzea esparru berrietan, hala nola desgaitasuna, irakasle eta familiei zuzendutako prestakuntza jarduerak sendotzea, eta irakurketa-rol aktiboa sustatzea EAren erabilera sortzailean oinarritutako proiektuak garatuz.

Azkenik, lanak agerian jarri du orobat liburuaren munduarekin lotutako sektoreen arteko elkarlanaren garrantzia (argitaletxea, komertziala, liburuzaina, ikaslea edo ahaidea), haur eta gazte guztiek eskura izan ditzaten berrikuntza editorialak, haien ezagutza zabaltzeko eta irakurketak izan dezakeen aniztasun zabalaz gehiago gozatzeko.

Villar Arellanoren CV laburra

Villar Arellano Yanguas Hezkuntza Zientzietan lizentziaduna da Salamancako Unibertsitatean (USAL) eta Liburuetako eta Haur Literaturako masterra du Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan (UAB).

Ibilbide profesional luzea du liburutegi publikoetan, lehenik Germán Sánchez Ruipérez Fundazioaren Haurrentzako eta Gazteentzako Liburuaren Nazioarteko Zentroko Gazteentzako Mediatekako arduradun gisa (Salamanca, 1990-2003), eta gero Nafarroako Kutxa Fundazioaren Civican gizarte eta kultura zentroko liburutegiaren zuzendari gisa (Iruñea, 2003-2021).

Haurrentzako liburuetan, ikastetxeetako liburutegietan eta irakurketaren sustapenean aditua baita, Nafarroako Gobernuaren Hezkuntza Departamentuarekin eta autonomia erkidegoen mailako eta estatu mailako beste erakunde batzuekin lankidetzan jardun du Irakasleen Prestakuntza Jarraiturako ikastaroak ematen.

2016az geroztik NUPeko irakaslea da, eta Irakasletzako Graduetan irakasten du, Giza eta Hezkuntza Zientzien Sailaren barruan (Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktikako Arloa). Ikerketaren esparruan, bere lana zentratu da haurrentzako eta ikastetxeetako liburutegien erabiltzaileen prestakuntzan, haurrentzako eta gazteentzako literaturan, irakurketaren sustapenean eta irakurketa-molde berrien erabileran; gai horiei dagokienez, hainbat argitalpen zientifiko, profesional eta dibulgaziozkoak ditu.