Heriotzaren kudeaketa mendebaldeko gizarte garaikideetan, Pablo Echeverría Esparza soziologoak Nafarroako Unibertsitate Publikoan (NUP) defendatutako “Reaprender a morir. Narrativas contemporáneas sobre un universal” doktoretza-tesian aztergai. Celso Sánchez Capdequí NUPeko Soziologiako eta Gizarte Laneko Saileko irakasle eta I-Communitas Institutuko ikertzaileak zuzendu du ikerketa-lana.
Pablo Echeverría Esparza NUPen.
Tesiak funtsezko hiru parte ditu. Lehenik eta behin, testuinguru teoriko gisa, egileak finitutasunaren eta transzendentziaren gaiari heltzen dio, zentzua eraikitzeko prozesuei eta gizarte-sormenari dagokienez. Horretarako, egileak erreferentzia gisa hartu ditu Martin Heideggerren ekarpenak, zeinaren arabera gizakia hiltzeko izakia baita, eta Hannah Arendten ekarpenak, zeinaren arabera gizakia hasteko izakia baita. Tesiaren egilearen iritzian, bi postulatuak ez dira kontrajarriak, baizik eta bat datoz, heriotzaren ziurtasuna eta hilkortasun horren kontzientzia giza ekintzarako akuilu baitira. Giza ekintzaren patua da finitutasunari eta zaurgarritasunari aurre egitea. “Gizakia, kronikoki amaitu gabea den heinean, etengabe aldatzen ari den izakia da”, adierazi du tesiaren egileak. “Transzendentziara irekitako izaki bat, beti amaitu gabea eta giza eta gizarte figurazio berrietan proiektatzen dena, besteak beste, bere finitutasunaren eta zaurgarritasunaren kontzientziari modu eraginkorragoan aurre egitea ahalbidetzen diona”, adierazten du.
Horien artean, gizarte garaikidean nabarmentzekoa da salbazio laikoaren iruditeria, zeinean salbatzeko esperantzak ez baitira gehiago jartzen logika erlijiosoak emandako heriotza ondoko eterno batean, baizik eta garapen tekno-zientifikoak emandako eta etengabe hobetutako lurreko bizitza batean. “Hemen inperatibo dromologikoa da nagusi, hau da, azelerazioaren bidez oztopoak etengabe gainditzeko borondatea”, zehaztu du ikertzaileak. Horri gehitu behar zaio salbazioaren edo askatasunaren ordezko txikiak atzemanen dituzten une eternoak sortu beharra. “Beraz, aurrerapen tekno-zientifikoa eta esperientzia bizien ugaritasuna finitutasunari aldi berean aurre egiteko bi metodo dira, eta heriotzaren gizarte-kudeaketan berriki izandako aldaketa batzuk ulertzea ahalbidetzen dute”, azaldu du.
Tesiaren bigarren kapituluan, sendatzailearen genealogia bat egiten da, sendatzaileak hainbat testuinguru sozio-historikotan izan duen zeregina eta osaera aztertuz, historiaurreko xamanetik hasi eta mendebaldeko gizarte garaikideetan hainbeste baloratzen den medikura. Tesiaren egileak aipatzen duenez, lehen nagusi ziren apaiz-jarduerak eta are xamanikoak ere berriz eskatzen dira modu gaurkotu berantiar-moderno batean eta sanatzaileari berriz eskatzen zaizkio enpatia-, komunikazio- eta dimentsio anitzeko ulermen-gaitasunak garatuz.
Heriotzaren onarpena eta nahiekiko errespetu handiagoa
Azkenik, finitutasunari eta heriotzari dagokienez mendebaldeko gizarteko egoera berantiar-modernoaren azterketan sakontzeko tresna gisa, 6 eztabaida-talde egin dira (2 osasun-langileekin eta 4 hil berriak diren pazienteen senitartekoekin) eta ondoren diskurtsoaren azterketa. Horietan, tabua maiz aipatzen da (pazienteen senitartekoen aldetik), edo heriotza onartzeko zailtasuna (profesionalen aldetik), heriotzari alderdi biomediko eta tekno-funtzionaletik aurre egiteko paradigma modernoaren elementu iraunkor gisa, baina horri dagokionez aldaketa nabarmen bat ere egon da. “Aldaketa hori, pixkanakakoa baina jada nahiko garatua, funtsezko hiru faktoretan laburbiltzen da: heriotza gehiago ikusaraztea eta onartzea, aurreko medikuntzaren eredu paternalistaren aurrean pazientearen nahiei eta lehentasunei errespetu handiagoa izatea, eta aurreko muturreko fokalizazio biologikoaren aurrean begirada medikoa zabaltzea, zeren, kritikatzen denaren arabera, ematen baitzuen (eta kasu batzuetan, oraindik ere hala ematen du) gaixotasunen tratamenduan zentratzen zela, pertsonen zaintzan baino”, azaldu du tesiaren egileak. “Hala ere, aldaketa-prozesu horiek guztiek oraindik ere eredu zaharraren erresistentziari aurre egin behar diote, eta, aldi berean, arriskuak dituzte eredu zaharrarekin bat datozelako zenbait arlotan”, adierazi du. “Zalantzarik gabe, salbazio laikoaren iruditeriak aktibo jarraitzen du, eguneratu eta bestela izendatzen bada ere”, ondorioztatu du.
Pablo Echeverríaren CV laburra
Pablo Echeverría Soziologia Aplikatuan Graduatua da, eta Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Gizarte eta Kultura Antropologiako Ikasketa Aurreratuetako Unibertsitate Masterra du. NUPeko I-Communitas Gizarte Ikerketa Aurreratuko Institutuko ikerketa-taldeko eta NUPeko “Gizarte aldaketak” ikerketa-taldeko kidea da. Bere doktoretza-ikerketan, egonaldi bat egin zuen Yale Universityko Center for Cultural Sociology (CCS) erakundean (Estatu Batuak).
Artikuluak eta liburuen aipamenak argitaratu ditu zenbait aldizkari espezializatutan, hala nola Religions, Revista Española de Investigaciones Sociológicas (REIS), Revista Española de Sociología (RES), Antropología Experimental, Revista CIDOB d’Afers Internacionals eta Revista Española de Salud Pública, bai eta La Cataratak argitaratutako liburu bateko kapitulu bat. Haren ikerketa-lerro nagusiak dira heriotzaren soziologia, erlijioa, osasuna eta sormena.
Ikertzaile nagusia izan da Nafarroan hiltzeko dauden moduei buruzko ikerketa batean. Ikerketa hori Nafarroako Heriotza Duinaren Behatokiarentzat egin zen. Irakasle lanean lagundu du NUPeko Soziologia Aplikatuko Graduko “Ideologiak eta ordezkaritza kolektiboak” irakasgaian 2021-2022 eta 2022-2023 ikasturtean eta Gradu bereko “Gizarte Industrialaren Oinarri Teorikoak” irakasgaian 2023-2024 ikasturtean.