“Desafio egiten duen eta egiten digun teoria feminista bat. Gogoeta antropologiaren ikuspegitik”. Ekitaldia irailaren 18ko arratsaldean egin zen, eta 70 lagun inguru bildu zituen Arrosadiko campusean. Feminismoak antropologian egindako proposamen teoriko eta metodologikoak sakon aztertu zituen adituak, eta egungo mundua ulertzeko eta aldatzeko duten garrantzia azpimarratu zuen.
NUPen Ikasgela Irekien saioko parte-hartzaileak.
Estebanek hitzaldiari hasiera eman zion antropologia feministaren fase historikoak errepasatuz, eta haren sorburua 70eko hamarkadan kokatu zuen. Orduan emakumearen antropologia deitzen zitzaion. Esparru horrek emakumeak bakarrik aztertzen ez bazituen ere, helburua zuen teoria antropologikoa berrikustea eta kritika feminista bat eskaintzea. Gero, ikuspegiak bilakaera bat izan zuen genero-antropologia izenaz ezagutzen den horretarantz. Azpimarratu zuenez, “ez dago adostasunik antropologia feminista espezialitatetzat, ikerketa-arlotzat edo eredu teorikotzat hartu behar den, testuinguru bakoitzean ematen zaion enfasiaren araberakoa baita balorazio hori”. Lourdes Méndez euskal antropologoa aipatuz, Estebanek nabarmendu zuen antropologia feminista “estatus epistemologikoa duen azterketa-metodo propioa dela, eta hainbat gai aztertzen ahal dituela”. Gayle Rubin antropologo estatubatuarra teoria feministaren eraikuntzan funtsezko egileetakotzat hartu zuen.
Mari Luz Esteban antropologo feminista eta EHUko irakaslea bere hitzaldian.
Ikertzaile feministen pluraltasuna eta aniztasuna
Bere hitzaldian, Estebanek nabarmendu zituen ikertzaile feministen pluraltasuna eta aniztasuna, belaunaldien arteko aldeetatik hasi eta geografiaren eta gaien testuinguruen araberako aldaketetara. Nabarmendu zuen antropologia feministaren garrantzia “Espainiako Estatuan, Herbehereetan eta Latinoamerikan” eta feminismoak testuinguru horietan izan duen gorakada, bai akademian eta bai kalean”. Aldiz, esparru anglosaxoian, “gehiago garatu da queer antropologia”, esan zuen. Era berean, gazte feministek genero-binarismoaren kritikan eta gorpuztasunaren eta afektuen azterketan duten eragina ere jorratu zuen.
Hitzaldian, Mari Luz Estebanek bere “deserosotasuna” adierazi zuen feminismoen eta akademiaren artean egin ohi den dikotomiaren aurrean, eta esan zuen bere lana, lankide askorena bezala, espazio askotan garatzen dela: unibertsitatea, gizarte-proiektuak eta elkarteak. “Konplexutasun horrek feminismoen ikuspegi sinplifikatuak eta erakundeekiko harremana hausten ditu”, gaineratu zuen.
Azkenaldiko eztabaida handien artean, Estebanek “teoria feminista dekolonialaren” eragin gero eta handiagoa nabarmendu zuen. Teoria horren kontzeptua Maria Lugones filosofo eta aktibista argentinarrak sortu zuen. Korronte kritiko horrek kolonialitate globalak irauten duela eta mendebaldeko kapitalismoarekin eta modernitatearekin lotuta dagoela kritikatzen du.
Alde horretatik, Diana Marcela Gómez Correal antropologo kolonbiarrak hiru ardatz nagusi identifikatu ditu arlo horretan: “Latinoamerikako indarkeria soziopolitikoaren azterketa; kolonialismoaren, kapitalismoaren eta patriarkatuaren arteko harremanak; eta aztergaia ezagutzaren produkzioan subjektu aktibo gisa aldarrikatzea”.
Gorputza, aztergai
Aztertutako beste gai bat antropologiaren “somatizazioa” izan zen. Fenomeno horrek garrantzia hartu zuen 80ko hamarkadan, gorputza aztergai nagusitzat hartzen hasi zenean. Estebanek azaldu zuen ikuspegi horrek nola egiten dion aurre buru eta gorputzaren arteko dikotomiari “esperientziaren eta fenomenologiaren ikuspegia” txertatuz. Alde horretatik, Latinoamerikako feminismoaren “gorputz-lurralde” kontzeptua aipatu zuen, zeinak gorputza erresistentziarako espaziotzat baitu eta indarkeriaren analisiarekin eta justizia sozialaren aldeko borrokarekin lotzen baitu.
Gainera, ikerketa feministaren alderdi autoetnografikoa jorratu zuen, non esperientzia pertsonalek ezagutza prozesuan duten garrantzia aldarrikatzen den. Praktika horrek “positibismoa zalantzan jartzen du, eta subjektuaren eta objektuaren, teoriaren eta praktikaren arteko harremana aztertzeko bide berriak irekitzen ditu”. Testuinguru horretan, hizlariak ziurtatu zuen bezala, Eva Fernández antropologo feminista espainiarrak “ugaritasun” kontzeptua sortu zuen, eta Geneviève Fraisse filosofo frantziarrak generoaren eta autoetnografiaren “gehiegikeriez” hitz egin zuen, analisian arlo pertsonalaren eta kolektiboaren arteko oreka mantentzearen garrantzia gogoraraziz.
Arteen bidezko zabalkundea
Azkenik, Estebanek nabarmendu zuen antropologia feministaren erronka teoriko eta metodologikoetan aurrera egiten jarraitu beharra, hedapen-moduen berrikuntza bereziki azpimarratuz, artea, literatura eta zinema barne. Amaitzeko, Carmen Gregorio Gil antropologo feminista aipatu zuen, zeinak nabarmentzen baitu ikerketa feministan espazio seguruak eta kolektiboak sortzearen garrantzia, beldurrak aurrez aurre jartzeko eta etorkizun komunak eraikitzeko.
Bere azken hitzetan, Estebanek bi ideia nagusi aipatu zituen “Bizi garen munduan erantzun batzuek jada ez dutela balio dirudien une honetan, galdera berriak elkarrekin asmatzea besterik ez zaigu geratzen”. “Egiak beste garai batekoa dirudien une honetan, iker ezazue zuen garaietako egia, aurki ezazue zuen antropologia, zuen ikerketa, zuen feminismoa, baina dantza egiteaz eta dibertitzeaz ahaztu gabe”, animatu zuen publikoa.
Ikasgela irekiak
Ikasgela irekiak saio akademikoak dira bai unibertsitateko komunitateari bai publiko orokorrari zuzendutakoak, eta esparru akademikoko pertsona aipagarriek ematen dituzte. Hurrengo hitzaldien artean, honako hauek daude: Itziar Gandarias (Deustuko Unibertsitatea), Amelia Barkin (Mondragon Unibertsitatea), Rocío Medina (Bartzelonako Unibertsitate Autonomoa) eta Almudena Hernando (Madrilgo Unibertsitate Konplutentsea).
2024ko lehen hiruhilekoan, Magdalena Sancho Morenok, Norma Vázquezek, Miren Gutiérrezek eta Amaia Pérez Orozcok emandako hiru hitzaldi izan dira. 2023an, sei saio egin ziren, eta Almudena Hernandok, Julia Espinosak, Miguel Ángel Arconadak, Itziar Gandariasek, Beatriz Raneak eta Marta Frailek hartu zuten parte.
Ikasgela Irekiak NUPeko Genero Ikasketen eta Ikasketa Feministen Katedraren eskaintza akademikoan daude beste bi ekimen garrantzitsurekin batera: Diziplinarteko mintegia eta Jardunaldi tematikoak. Diziplinarteko Mintegiaren helburua da genero ikasketen arloko ikerketak sustatzea eta ikusaraztea, NUPen lankidetza-sareak ezartzea eta Nafarroako Berdintasunerako Institutuarekin (NABI) elkarrizketarako gune bat eta Nafarroako gizartearen ikerketa-premiak antolatzea. Jardunaldi tematikoak, bestalde, topaketa akademikoak dira, genero-azterlanen eta azterlan feministen esparruan ezagutza zientifikoaren produkzioan garrantzitsuak diren gaien azterketan eta hausnarketan oinarrituak.
Genero Ikasketen eta Ikasketa Feministen Katedra
NUPeko Genero Ikasketen eta Ikasketa Feministen Katedrak lanean dihardu unibertsitatean ikasketa-esparru hori sendotzeko eta gizarte zibilarekin erronka akademikoak eta lankidetzak sustatzeko. Katedra NUPeko II. Berdintasun Planaren eta Nafarroako Berdintasunerako Plan Estrategikoaren barruan dago, eta funtsezko zeregina du gizarte berdinzaleagoa eta inklusiboagoa sustatzeko beharrezkoak diren ikerketan eta prestakuntzan. Nafarroako Berdintasunerako Institutuak finantzatua, Katedrak funtsezko gunea izaten jarraitzen du genero-ikasketen esparruko garapen akademiko eta sozialerako.
Katedraren jarduerei buruzko informazioa jasotzeko, interesa dutenek inprimaki hau bete behar dute: https://www.unavarra.es/catedra-genero/contacto?languageId=100001.